بويژه اين‌كه اين موارد پديده‌هاي رايجي نيستند كه هر ماه اتفاق بيفتند. جذابيت اين رويدادها به حدي است كه مردم براي ديدن آنها و بويژه كسوف‌ها سعي مي‌كنند كيلومترها سفر كنند تا خود را در مسير رويت گرفت قرار دهند و دقايقي را زير سايه ماه سپري كنند.

امروز كشور ما ميزبان كسوفي جزيي است. اين خورشيدگرفتگي كه پيش از ظهر امروز آغاز مي‌شود در هيچ جاي جهان به طوركامل ديده نمي‌شود، اما يكي از بهترين كسوف‌هاي جزيي است كه تا چند سال آينده مي‌توان آن را در ايران رصد كرد.

همه چيز به خوش‌شانسي ما زميني‌ها برمي‌گردد. اگر مدار سياره ما به دور خورشيد‌ يا مدار ماه به دور زمين يا قطر ماه يا خورشيد اندكي متفاوت با چيزي بودند كه اكنون هستند، ما نمي‌توانستيم شاهد چنين پديده باشكوهي روي زمين باشيم.ماه كه در نزديكي زمين قرار دارد در آسمان قطر ظاهري تقريبا برابر قطر ظاهري خورشيد دارد. اگرچه ماه تنها نزديك به 400 هزار كيلومتر از زمين فاصله دارد و خورشيد در 150 ميليون كيلومتري زمين جاي گرفته است، اما قطر عظيم خورشيد در مقايسه با ماه باعث مي‌شود تا هر دوي اين اجرام قطر ظاهري تقريبا يكساني داشته باشند. به اين ترتيب هر بار كه ماه در مسير حركت خود به دور زمين به مقابل خورشيد مي‌رسد براي كساني كه دقيقا در راستاي اين همخطي قرار دارند منظره باشكوه كسوف يا خورشيدگرفتگي رخ مي‌دهد. ماه تيره مقابل قرص درخشان خورشيد را مي‌گيرد و براي دقايقي در دل روز آسمان تيره مي‌شود و ستاره‌ها نمايان مي‌شوند.

ماه تقريبا هر 29 روز يكبار زمين را دور مي‌زند. اين چرخه گردش ماه به دور زمين باعث شكل‌گيري تقويم قمري شده است؛ تقويمي ‌كه با هلال ابتداي ماه آغاز و با هلال صبحگاهي ماه و سپس مقارنه دوباره ماه و خورشيد به پايان مي‌رسد. مقارنه كه آغاز و پايان ماه قمري را رقم مي‌زند به زماني گفته مي‌شود كه 3 جرم آسماني زمين، ماه و خورشيد در يك راستا قرار گرفته باشند و ماه در ميان زمين و خورشيد واقع شود. اما اگر اين‌گونه است پس چرا در ابتداي هر ماه قمري شاهد بروز خورشيدگرفتگي يا كسوف نيستيم؟ اگر ماه بين زمين و خورشيد قرار مي‌گيرد چرا ما نمي‌توانيم سايه ماه را روي زمين ببينيم؟

داستان باز هم به مدارهاي زمين و ماه باز مي‌گردد. مساله از اينجا نشات مي‌گيرد مسيري كه ماه در آن زمين را دور مي‌زند‌ با صفحه‌اي كه زمين روي آن به دور خورشيد مي‌چرخد، دقيقا بر هم منطبق نيستند. اين دو صفحه تقريبا 5 درجه با هم زاويه دارند و به همين دليل تنها در 2 نقطه همديگر را قطع مي‌كنند، نقاطي كه به آنها گره‌هاي صعودي و نزولي مدار ماه گفته مي‌شود. بنابراين براي اين كه يك كسوف اتفاق بيفتد تنها بروز پديده مقارنه كافي نيست، بلكه بايد زماني كه مقارنه رخ مي‌دهد ماه نيز روي يكي از گره‌هاي مداري خود قرار داشته باشد. به اين ترتيب خورشيدگرفتگي به رويدادي نادر تبديل مي‌شود.

در ضمن وقتي كسوفي رخ مي‌دهد مخروطي از سايه ايجاد مي‌شود كه تنها كساني كه در راس اين مخروط قرار دارند مي‌توانند كسوف را به صورت كامل ببينند و همين امر باعث مي‌شود مسير گرفت كامل روي زمين به مسيري باريك بدل شود و افراد ناچار به سفرهاي طولاني براي ديدن اين گرفت‌ها شوند. جالب اينجاست كه اگرچه تعداد متوسط ماه‌گرفتگي‌هايي كه در يك سال رخ مي‌دهد از ميانگين تعداد كسوف‌هاي يك سال كمتر است، اما به دليل اين‌كه ماه‌گرفتگي در مساحت بيشتري به صورت كامل ديده مي‌شود مردم بيشتري ماه‌گرفتگي‌هاي كامل را ديده و به خاطر دارند.

خورشيدگرفتگي با توجه به وضعيت مداري ماه و خورشيد و زمين حالت‌هاي مختلفي را رقم مي‌زند. مدار ماه به دور زمين و هم ‌مدار زمين به دور خورشيد اندكي بيضي شكل هستند و به همين دليل گاه ماه و خورشيد به زمين نزديك‌تر يا اندكي دورتر مي‌شوند و به اين ترتيب قطر ظاهري آنها در آسمان نيز تغيير مي‌كند.اگر قطر ظاهري ماه از قطر ظاهري خورشيد در هنگام گرفت بزرگ‌تر باشد آنگاه كسوف كلي رخ مي‌دهد.

بسته به اين‌كه نسبت قطر ظاهري ماه به خورشيد چقدر باشد، زمان كسوف كامل متغير مي‌شود و با توجه به مدار اين دو جرم، اين زمان مي‌تواند تا اندكي بيش از 7 دقيقه گرفت كامل افزايش پيداكند، 7 دقيقه‌اي كه در آن منظره شكوهمند گرفت كامل خورشيد، تيره، تاج خورشيد و ستاره‌هاي آسمان و نورهاي افق در آسمان ديده مي‌شوند.اما اگر وضعيت به گونه‌اي برعكس باشد و قطر ظاهري ماه از خورشيد كوچك‌تر باشد كسوف حلقوي رخ مي‌دهد. به اين معني كه زماني كه قرص ماه به طور كامل در مقابل خورشيد رخ مي‌دهد هنوز دايره‌اي آتشين از سطح خورشيد را مي‌تواند در اطراف ماه ديد.

نوع ديگر از گرفت‌ها به گرفت‌هاي دوگانه يا هيبريدي معروفند، گرفت‌هايي كه به دليل نزديك بودن قطر ظاهري ماه و خورشيد، در بخشي از مسير مي‌توان گرفت را به شكل كامل و در بخشي از مسير آن را به شكل حلقوي ديد.

اما گاهي ممكن است در كسوفي كه رخ مي‌دهد راس مخروط سايه بيرون از سياره زمين قرار بگيرد و به اين ترتيب در همه نقاط زمين تنها مي‌توان گرفت جزيي را ديد و اين اتفاقي است كه امروز شاهد آن خواهيم بود.

امرز بخش‌هاي بزرگي از جهان شاهد كسوفي جزيي خواهند بود و ازجمله از پيش از ظهر مي‌توان در تهران اين پديده زيبا را رصد كرد.اين گرفت در همه نقاط ايران قابل رصد است، اما هرچه در پهنه كشورمان در مناطق شمال غربي‌تر باشيد مي‌توانيد گرفت را با درصد بيشتري از ميزان گرفتگي ببينيد و در نواحي جنوب شرق بخش كوچك‌تري از خورشيد زير سايه ماه پنهان مي‌شود.اين گرفت در تهران از ساعت 11:21 دقيقه آغازمي‌شود و 12:51 دقيقه به اوج خود مي‌رسد و اين زماني است كه حدود 40 درصد سطح خورشيد پوشيده شده است. اين گرفت جزيي در تهران حدود ساعت 14:15 به پايان مي‌رسد.

اگر در نواحي شمال غرب ايران زندگي مي‌كنيد زمان آغاز گرفت اندكي زودتر خواهد بود و مثلا براي شهري مانند تبريز زمان آغاز گرفت ساعت 11:08 دقيقه خواهد بود. وقتي كه گرفت در ساعت 12:41 به اوج خود برسد حدود 60 درصد خورشيد به زير قرص ماه پنهان خواهد شد در حالي كه در نواحي جنوب شرقي ايران مقدار گرفت تنها حدود 20 درصد خواهد بود.

تحت هيچ شرايطي نبايد به طورمستقيم به خورشيد نگاه كرد. نگاه مستقيم به خورشيد صدمات جدي و جبران‌ناپذيري به بافت‌هاي چشمي ‌شما وارد مي‌كند كه مي‌تواند بينايي را تحت تاثير قرار دهد، اما اين به معني صرف‌نظر كردن از ديدن زيبايي‌هاي كسوف جزيي نيست.براي نگاه كردن مستقيم به خورشيد حتما از فيلترهاي مخصوص رصد خورشيدگرفتگي استفاده كنيد.

اين فيلترها مانع ورود بخش مضري از تابش‌هاي خورشيدي به چشمان شما مي‌شوند. همچنين اگر مي‌خواهيد با تلسكوپ يا دوربين دوچشمي اين منظره را ببينيد يا با دوربين عكاسي از آن تصويربرداري كنيد حتما از فيلترهاي ويژه رصد خورشيدگرفتگي براي رويت خورشيد استفاده كنيد و اين فيلترها را مقابل دهانه دوربين، تلسكوپ يا دوربين عكاسي خود نصب كنيد. اگر به اين فيلترها دسترسي نداريد بهترين روش همان روش قديمي‌ ايجاد سايه با كمك يك اتاق تاريك يا تاباندن نور خورشيد روي ديوار است.اگرچه گرفت امروز ايران شاهد گرفتي جزيي است، اما اين گرفتي نيست كه بتوان به‌سادگي از آن دل‌كند‌ بويژه آن‌كه تا نخستين گرفت بعدي كه در ايران رخ دهد فاصله طولاني داريم.

نخستين باري كه ايرانيان مي‌توانند عبور سايه را از فراز ايران مشاهده كنند در آخرين روز اسفند 1412 خواهد بود. در آخرين دقايق باقيمانده از سال 1412 نوار سايه از ايران مي‌گذرد و در يكي از شوق‌انگيزترين منظره‌هايي كه مي‌توان تصور كرد، خورشيد گرفته از فراز تخت‌جمشيد عبور مي‌كند. تا آن موقع بايد به گرفت‌هاي جزيي مانند گرفت امروز قناعت كرد يا بار سفرهاي ماجراجويانه‌اي براي ديدن كسوف‌هاي كامل را بست. در هر صورت كسوف امروز فرصتي براي از دست دادن نيست.