رودخانه‌هايي که از داخل شهرها مي‌گذرند معمولا مورد استفاده بهينه و اقتصادي قرار مي گيرند اما تلخه رود که در مجاورت با فرودگاه بين المللي تبريز واقع شده جز بوي تعفن ارمغاني براي مسافران نداشته و سلامت بهداشتي شهروندان را نيز به مخاطره انداخته است.

به گزارش مهر در تبريز، تلخه رود که از کوه هاي بزقوش شهرستان سراب سرچشمه مي گيرد، به عنوان اصلي ترين زهکش کلانشهر تبريز عمل کرده و تمام پسماندهاي مايع و آلودگي هاي جرياني را از دشت تبريز خارج کرده و نهايتاً به درياچه اروميه مي ريزد.

به اعتقاد کارشناسان، در حالي که تلخه رود تبريز روزگاري يکي از شاهرگ هاي حياتي اين کلانشهر بود، امروز به "مرگ حيات" دچار شده و با قرار گرفتن در زمره بحراني ترين رودخانه ها از نظر آلودگي، اکوسيستم آن از بين رفته است.

اين رودخانه چنانکه "فريدون آرمان فر"، کارشناس ارشد محيط زيست و آب مي گويد، کارکرد رودخانه اي خود را از حيث پالايش آلاينده ها از دست داده و به بستري براي هدايت فاضلاب و انواع پساب به پايين دست دشت تبريز تبديل شده است.

ورود انواع فاضلاب هاي شهري، صنعتي و کشاورزي به تلخه رود از منابع آلاينده اين رودخانه به شمار مي آيند که علاوه بر ايجاد بحران زيست محيطي، سلامت مردم منطقه را به مخاطره انداخته و البته به علت متصاعد شدن بوي نامطبوع و مشمئزکننده، اسباب نارضايتي ساکنين حريم اين رودخانه و مسافران ورودي به تبريز را فراهم کرده است.

فاضلاب شهري مهمترين آلاينده تلخه رود

وجه تسميه تلخه رود به تماس اين رودخانه با گنبدهاي نمکي واقع در بالادست دشت تبريز برمي گردد که از نظر علم محيط زيست در رده آلودگي هاي طبيعي قرار مي گيرد اما از ديدگاه کارشناسان نمي توان به اين فرايند آلودگي اطلاق کرد چنانکه فريدون آرمان فر، کارشناس ارشد محيط زيست و آب مي گويد، فاضلاب هاي شهري از نظر کميت مهمترين منبع آلاينده تلخه رود محسوب مي شوند.

وي، سرازيرشدن شيرابه زباله هاي انباشته شده در قسمت هايي از تبريز به تلخه رود از طريق "کومورچايي" را يکي از شديدترين و سمي ترين انواع فاضلاب هاي شهري آلاينده اين رودخانه ناميد و گفت: در طول تلخه رود، ورود فاضلاب هاي خانگي مناطقي مانند "خليل آباد" و "ارم" و در ادامه، ورود بخشي از فاضلاب کمپ هاي مسکوني پايگاه هوايي تبريز باعث آلايندگي شديد تلخه رود شده است.

وي با اشاره به فعاليت واحدهاي صنعتي در منطقه غرب تبريز و توليد پسماندهاي بسيار خطرناک و سنگين مانند جيوه، کارنيوم و سرب از اين واحدها، خاطرنشان کرد: فاضلاب ها و پساب هاي توليد شده از واحدهاي صنعتي غرب تبريز بعد از وارد شدن به تلخه رود باعث آلودگي زيست محيطي اين رودخانه شده و پس از اينکه در کنار لجن ها انباشته مي شوند بوي تعفن ايجاد مي کنند.

اين کارشناس ارشد محيط زيست و آب افزود: از عوامل مهم ديگر ايجاد بوي مشمئز کننده اي که مشام هر رهگذري در اطراف تلخه رود را  مي آزارد، نقص در سيستم تصفيه خانه پساب يکي از کارخانه هاي فرآوري لبنيات و نيز توليد پساب هاي بدبو در منطقه چرمشهر تبريز است؛ ضمن اينکه لجن تخليه شده توسط لجن کش ها عامل ديگر ايجاد اين بوي نامطبوع است.

وي گفت: هم اکنون 140 لجن کش در شهر تبريز به طور مستمر چاه کشي مي کنند که همه آن ها در جاده کنار تلخه رود تخليه مي شود و همين عامل باعث شده است ضمن ايجاد آلودگي بسيار شديد در اين منطقه، بوي بسيار مشمئزکننده اي فضاي منطقه را فرا بگيرد.

آرمان فر، تاثير کم آبي بر افزايش غلظت آلاينده ها در تلخه رود را رد نکرد و گفت: با بروز خشکسالي طي سال هاي گذشته غلظت آلاينده ها افزايش يافته و عملاً تلخه رود به بستري براي هدايت فاضلاب هاي خام تبدل شده است.

وي افزود: اگر فرض کنيم که مصرف آب شرب، صنعتي و بهداشتي شهروندان تبريزي چهار مترمکعب در ثانيه باشد و بر اساس همين مفروض 75 درصد آب داده شده به فاضلاب تبديل شود، مي توان با يک محاسبه ساده مشخص کرد که 63 ميليون مترمکعب فاضلاب خام، وارد محيط مي شود که در نهايت به زهکش اصلي دشت تبريز که تلخه رود است، وارد مي شود.

اين کارشناس ارشد محيط زيست و آب، ورود اين حجم از فاضلاب خام در سال را رقمي بسيار بزرگ خواند و اظهار داشت: بايد گفت که تنها 47 ميليون مترمکعب فاضلاب توسط سيستم هاي تصفيه، بازپالايش مي شوند.

وي تاثير منابع آلوده کننده کشاورزي بر اين رودخانه به دليل استفاده کشاورزان از حشره‌کش ها، آفت‌کش‌ها، کودها و سموم را بسيار کمرنگ دانست و اضافه کرد: سهم چنين فاضلاب هايي در آلايندگي تلخه رود بسيار کم است و حتي مي توان از آن صرفنظر کرد.

آرمان فر، در تشريح اثرات آلايندگي تلخه رود نيز اظهار داشت: تخريب اکوسيستم رودخانه، به هم خوردن سيکل غذايي با آلودگي محصولات کشاورزي، به مخاطره افتادن سرمايه گذاري هاي کلان بخش آب در منطقه توسط وزارت نيرو مانند شبکه آبياري و زهکشي دشت تبريز و از بين رفتن ارزش هاي ايجادکننده زيبايي شناختي از جمله اين اثرات است.

وي گفت: رودخانه ها يکي از زيباترين جلوه هاي طبيعت هستند که نه تنها در محيط بکر و طبيعي بلکه در شهرها نيز به چشم مي خورند و جلوه و زيبايي خاصي به محيط پيرامون خود مي بخشند ولي متاسفانه حفظ و حراست از اين جلوه هاي طبيعي داخل شهري مورد توجه قرار نمي گيرد و زوال روزافزون آن ها که تلخه رود نمونه بارز اين ادعاست، چهره شهر را نيز  مخدوش مي کند.

وي تاثير آلايندگي تلخه رود بر درياجه اروميه را محتمل دانست و خاطر نشان کرد: اگر چه ظاهراً در زمان هاي کم آبي، تلخه رود به درياچه اروميه نمي رسد اما با هدايت شدن تمام پساب ها و فاضلاب هاي زيرقشري آلوده به درياچه اروميه مي توان خطراتي مانند بهم خوردن سيستم اکولوژيکي اين درياچه و از بين رفتن تنها موجود زنده آن به نام آرتميا را نام برد.

به گفته اين کارشناس ارشد محيط زيست و آب، ورود فاضلاب ها و پساب هاي تلخه رود به درياچه اروميه مي تواند پيامد خطرناک ديگري همچون از بين رفتن پديده "لجن درماني" شود چرا که فلزات سنگين راه يافته به درياچه اروميه از طريق تلخه رود، ديگر لجن درماني را عملاً از بين مي برد.

آرمان فر، مهمترين راهکار رفع آلايندگي و از بين رفتن بوي متعفن تلخه رود را فرهنگ سازي در پاکيزه نگه داشتن محيط اعلام و خاطرنشان کرد: براي تحقق اين مهم بايد از ناهنجاري هاي رفتاري که حفاظت شايسته از منابع آب را زيرسوال مي برد، پرهيز کرد ضمن اينکه آگاه سازي اقشار مختلف از جمله تصميم سازان بايد در صدر برنامه ها قرار داد.

وي تجديد نظر در قوانين و ساختارهاي موجود را ضروري دانست و اضافه کرد: صاحب يک واحد صنعتي که پساب واحدش به صورت عمدي و با آگاهي از اينکه سرطان زاست وارد رودخانه مي شود بايد جريمه شده و در نهايت پس از استمرار آلايندگي، همين واحد تعطيل شود.

اين کارشناس ارشد محيط زيست و آب، افزايش تعامل ميان دستگاه هاي مختلف دولتي را نيز مورد تاکيد قرار داد و اظهار داشت: مسائل موجود بايد به صورت مشارکتي مورد حل و فصل قرار گرفته و پاس دادن انجام وظايف قانوني دستگاه ها به ارگان ديگر نمي تواند گرهي از مشکلات ايجاد کند.

آرمان فر، ايده تمرکز زدايي در مديريت و دفع بهداشتي فاضلاب تبريز را مطرح کرد و گفت: در چنين کلانشهري نبايد انتظار داشت که همه فاضلاب ها از اقصي نقاط شهر جمع آوري شده و در يک نقطه معين تصفيه شود بلکه بايد با کمک تصفيه خانه هاي کوچک، تصفيه فاضلاب را به صورت نقطه اي انجام داد و در همان منطقه از پساب تصفيه شده براي آبياري فضاي سبز استفاده کرد.

تبعات بهداشتي آلايندگي تلخه رود

در کنار آسيب زيست محيطي متاثر از آلودگي تلخه رود، نبايد از تبعات بهداشتي اين معضل نيز به راحتي گذشت چراکه کارشناسان نسبت به مخاطره افتادن سلامت انسان در چنين محيط آلوده اي هشدار مي دهند.

موسي حسام، کارشناس بهداشت محيط مرکز بهداشت آذربايجان شرقي با تاکيد بر ضرورت رسيدگي سريع به موضوع آلودگي تلخه رود به خبرنگار مهر گفت: تداوم وضعيت کنوني تبعات جدي بهداشتي داشته و سلامت انسان را به شدت به مخاطره مي اندازد.

وي گفت: علاوه بر بروز برخي مشکلات رواني بدليل انتشار بوي بد و مشمئزکننده ناشي از تجزيه ميکروارگانيسم ها در تلخه رود، احتمال آلودگي محصولات کشاورزي توليد شده در اطراف اين رودخانه نيز وجود دارد.

حسام، اظهار داشت: با وجود اينکه نهادهاي ناظر همواره بر برداشت آب از چاه هاي مجاز نظارت دارند اما نمي توان منکر برداشت هاي غيرمجازي شد که هرازچندگاهي گزارش آن منتشر مي شود.

اين کارشناس بهداشت محيط، انتقال بيماري هاي واگير مانند التور و ديگر بيماري هاي روده اي و انگلي را از ديگر تبعات احتمالي آلودگي تلخه رود اعلام و خاطر نشان کرد:در صورت آبياري محصولات کشاورزي با آب هاي آلوده شيميايي، احتمال جذب اين آلودگي در گياهان و محصولات توليدي و در نهايت انتقال بيماري به انسان وجود دارد.

وي پوشش کامل شبکه فاضلاب در مناطقي که فاقد اين شبکه هستند را مورد تاکيد قرار داد و تصريح کرد: مهم ترين راهکار حل و فصل آلودگي و رفع بوي متعفن تلخه رود ساماندهي فاضلاب واحدهاي مسکوني و صنعتي ست که به داخل تلخه رود سرازير مي شود.

آزردگي خاطر مسافران فرودگاه تبريز از بوي متعفن تلخه رود

تلخه رود به خصوص در مناطقي مانند نزديک فرودگاه بين المللي تبريز بوي تعفن بسيار بدي مي‌دهد زيرا در اين منطقه بستر رودخانه راکد و به اصطلاح ماندآبي است و بوي تعفن و لجن آن تمام فضا را پر کرده است.

اين در شرايطي است که تنها چهار هزار نفر در روز از طريق فرودگاه بين المللي تبريز تردد مي کنند و به گفته علي رستمي، مدير کل فرودگاه هاي آذربايجان شرقي، اين تعداد با محاسبه بدرقه کنندگان و مشايعت کنندگان به حدود 12هزار نفر در روز مي رسد.

موضوع زماني ابعاد جديدي به خود مي گيرد که بدانيم مطابق اظهارات همين مقام مسئول درصد قابل ملاحظه اي از چهارهزار مسافر فرودگاه تبريز يا سرمايه گذار و صاحب صنعتند ويا توريست و گردشگر که براي بهره مندي از طبيعت بکر و جاذبه هاي تاريخي اين خطه به تبريز سفر مي کنند.

مدير کل فرودگاه هاي آذربايجان شرقي مي گويد که در اين وانفسا بوي نامطبوعي که از تلخه رود فضاي پيرامون رودخانه و از جمله فرودگاه بين المللي تبريز را فرا گرفته است ناخوشايند بوده و اين وضعيت باعث ناخرسندي مسافران شده چنانکه بارها گزارش هايي مبني بر نارضايتي آنان به اداره کل فرودگاه هاي استان واصل شده است.

وي با بيان اينکه گاهاً علاوه بر ده ها پرواز داخلي و خارجي برنامه ريزي شده در روز، پروازهاي خارج از برنامه نيز با مبدا و يا مقصد فرودگاه بين المللي تبريز صورت مي گيرد، به خبرنگار مهر گفت: علاوه بر 12هزار مسافر، مشايعت کننده و مستقبل، صدها نفر ديگر نيز به صورت مستنقيم و غيرمستقيم درگير ارائه خدمات به مسافران بوده و از بوي بد تلخه رود به شدت آزرده مي شوند.

رستمي اظهار داشت: مسافران ورودي به تبريز که اغلب يا توريست و يا سرمايه گذار هستند، هنگام ورود به تبريز با چهره ناخوشايندي مواجه مي شوند که کل تبريز را از اين منظر مورد سنجش قرار مي دهند.

وي اضافه کرد: در برخي مواقع از طول روز به ويژه ظهرها که هوا گرم مي شود و يا هنگام غروب که بادهايي از طرف درياچه اروميه به سمت تبريز وزيدن مي گيرد، بوي نامطبوع فاضلاب و پساب هاي تلخه رود حتي در محيط فرودگاه احساس مي شود.

وي گفت: اداره کل فرودگاه هاي آذربايجان شرقي برنامه اي عملياتي مشابه پروژه ساماندهي مهرانه رود، جهت رفع بوي بد تلخه رود ارائه کرده و علاوه بر طرح در کارگروه مديريت پسماند آذربايجان شرقي به تهران نيز منعکس کرده است.

وي با بيان اينکه خدمات شهري ارائه شده توسط شهرداري تبريز خوب است، گفت: جاي تعجب دارد چرا اين نقطه از شهر مورد غفلت مسئولان شهري تبريز قرار گرفته است.

وي گفت: ساماندهي وضعيت موجود تلخه رود به ويژه براي رفع بوي بد آن ضرورت دارد و اداره کل فرودگاه هاي آذربايجان شرقي براي هر گونه همکاري جهت تحقق اين مهم کاملاً آماده است.

وي ايده بکارگيري تصفيه خانه هاي کوچک در نقاط مختلف شهر را پيشنهاد داد و گفت: با استفاده از اين شيوه، فاضلاب هاي وارد شده به تلخه رود مهار شده و مهمترين عامل بوي بد تلخه رود که ورود فاضلاب و پساب به آن است از بين مي رود.

لزوم اقدام فرابخشي براي رفع بوي تعفن تلخه رود

در حاليکه برخي از آگاهان، ساماندهي رودخانه هاي واقع شده در حريم شهرها را جزو وظايف شهرداري ها اعلام مي کنند اما شهردار منطقه شش تبريز تاکيد مي کند که ساماندهي تلخه رود که قسمتي از آن در حوزه استحفاظي مجموعه تحت مديريتش واقع شده است، نيازمند اقدامي فرابخشي است.

شيفته بدرآذر اظهار داشت: مديريت و ساماندهي اين رودخانه صرفاً متوجه شهرداري نيست و ضرورت دارد رفع بوي تعفن تلخه رود که ناشي از ورود فاضلاب ها و پساب واحدهاي صنعتي است، در سطح استان بررسي و رسيدگي شود.

به گفته شهردار منطقه شش تبريز، مسئوليت ساماندهي تلخه رود بر عهده کارگروه مديريت پسماند آذربايجان شرقي است و اعضاي کارگروه يادشده بايد در اين باره تصميم گيري کنند.

وي گفت: ضرورت دارد در جهت ساماندهي تلخه رود اقدامي اساسي صورت گيرد و شهرداري تبريز به ويژه شهرداري منطقه شش آماده است در اين زمينه نهايت همکاري را داشته باشد.

در همين حال، ارسلان هاشمي، مديرعامل آب منطقه اي آذربايجان شرقي نيز در اين باره گفت: آب منطقه اي، متولي نگهداري از رودخانه هاي خارج از حريم شهرداري است و در رفع بوي بد تلخه رود وظيفه اي ندارد.

وي گفت: اين شرکت فقط به واسطه داشتن توليت بستر رودخانه ها، از بابت آلودگي آب هاي زيرزميني دشت تبريز بواسطه آلوده بودن تلخه رود اخطارها و هشدارهاي لازم را در کارگروه مديريت پسماند آذربايجان شرقي داده است و مسئوليت رفع بوي بد تلخه رود و يا جلوگيري از دفع فاضلاب به داخل اين رودخانه  بر عهده اعضاي اين کارگروه است.

ساماندهي شبکه فاضلاب، اولويت کاري آبفاي آذربايجان شرقي

رضا پوررجب ، مديرعامل آب و فاضلاب آذرباجان شرقي نيز در اين باره گفت: ساماندهي شبکه فاضلاب بخش هايي از تبريز مانند منطقه "خليل آباد" که فاضلاب خانگي آن ها به تلخه رود ريخته مي شود، در اولويت کاري اين شرکت است.

وي گفت: مطالعه ايجاد شبکه فاضلاب شهري در اين منطقه شروع شده و از ارديبهشت سال آينده عمليات اجرايي اين شبکه آغاز خواهد شد.

مديرعامل آبفاي آذربايجان شرقي سهم فاضلاب دفع شده به تلخه رود در ايجاد بوي بد از اين رودخانه را چندان زياد ندانست و گفت: دفع پساب کارخانه پنير واقع در مجاورت تلخه رود به اتفاق دفع فاضلاب مناطقي مانند پايگاه دوم شکاري تبريز که خارج از حوزه خدمت رساني شرکت آبفاي استان است از ديگر عوامل ايجاد بوي بد در اين منطقه محسوب مي شوند.

پوررجب گفت: تخليه غيرقانوني لجن توسط تانکرهاي لجن کش از ديگر عوامل مهم ايجاد بوي بد در اطراف تلخه رود است که هر چه سريعتر بايد ساماندهي شود.

زندگي و حتي گذر از کنار رودخانه اي ماننند تلخه رود که چهره اي زشت به خود گرفته و علاوه بر بوي تعفن، مملو از حشرات موذي و ديگر جوندگان است، چندان خوشايند به نظر نمي رسد اما عده اي با وجود مشکلات بهداشتي و زيست محيطي آن سالهاست در کنار اين رودخانه لجنزار زندگي و يا به ناچار تردد مي کنند.

آنچه بيش از هر چيز بر اين امر دامن مي‌زند، احساس ناخوشايندي است که گردشگران و سرمايه گذاران وارد شده به تبريز ناگزير بايد آن را تحمل کنند و در انتظار طراوتي نباشند که اکنون رد پايي از آن در تلخه رود وجود ندارد و جاي خود را به بوي متعفن و مشمئزکننده داده است.

بي‌شک براي فراهم کردن رضايتمندي مردم ساکن در حريم تلخه رود و نيز ايجاد محيطي لذتبخش براي گردشگران و ميمهانان وارد شده به تبريز اندکي تامل و مسئوليت پذيري کافي است.

تنها نقطه مبهم اين داستان، آن است که انتظار براي حل مشکلي که سالهاست سلامت بهداشتي مردم را به مخاطره انداخته است و چهره اي زشت از تبريز در ذهن مسافران ترسيم مي کند، کي به سر خواهد رسيد؟

www.mahdipc.tk
سایت خدماتی تک بیست