براساس آمار منتشره بخش عمده انرژي در بخش خانگي و غيرمولد است و شدت مصرف انرژي در ايران بين 3 تا 4 برابر جهان است. در حال حاضر در كشور حدود 11 ميليون و 400 هزار واحد مسكوني وجود دارد كه متوسط مصرف انرژي در هر مترمربع از اين ساختمان‌ها بين 310 تا 580 كيلووات ساعت در سال از سوي مسوولان عنوان مي‌شود كه اگرچه آمار دقيقي اعلام نمي‌شود، اما اگر حداقل آن را نيز در نظر بگيريم، رقم بالايي است و در اين شرايط ساخت و ساز‌هاي كشور براساس استاندارد‌هاي تعريف شده و منطبق با قوانين و مقررات مبحث 19 كه بر بهينه‌سازي مصرف انرژي در ساختمان‌ها تاكيد دارد اهميت مي‌يابد.

عدم بكارگيري مصالح مناسب و تجهيزات ساختماني عايق‌‌دار و موثر در كاهش اتلاف انرژي در طراحي و اجراي ساختمان‌‌ها در كشور موجب شده تا اكثر ساخت و سازها فاقد ضوابط فني براي جلوگيري از اتلاف انرژي باشند. به گفته كارشناسان بخش عمده‌ مصرف انرژي در بخش ساختمان و مسكن مربوط به ساختمان‌هاي قديمي است كه به طور عموم بين 40 تا 60 درصد اتلاف انرژي دارند.

در حال حاضر نفوذ هواي بيرون به داخل ساختمان‌‌هاي جديد از طريق درزهاي ساختمان، وجود نورگيرها، سقف‌هاي بلند و باز بودن دودكش شومينه‌ها به همراه سرعت باد از ديگر عوامل تشديد مصرف سوخت در ساختمان‌‌ها محسوب مي‌شود. براي رفع مشكلات ساخت در اين زمينه، بهينه‌سازي مصرف انرژي از سال 84 با اجراي مبحث 19 مقررات ملي ساختمان براي همه ساختمان‌‌هاي دولتي اجباري و براي همه ساختمان‌‌هاي بخش خصوصي واقع در تهران و شهرهاي تابع اجباري شد. هرچند رعايت مبحث 19 چند سالي است كه اجباري شده، اما در عمل چندان رعايت نمي‌شود اما پيش‌بيني مي‌شود كه با اجراي طرح هدفمند شدن يارانه‌ها و افزايش قيمت حامل‌هاي انرژي توجه به آن بيشتر شود، زيرا قيمت‌هاي قبلي آب، برق و گاز انگيزه لازم براي اجراي اين طرح را ايجاد نمي‌كرد.

به گفته مسوولان سازمان بهينه‌سازي مصرف انرژي با اعمال مبحث 19 مقررات ملي ساختمان، مصرف انرژي در ساختمان‌هاي كشور به نصف مي‌رسد. چراكه بكارگيري تجهيزاتي با ظرفيت مناسب و بهره‌‌وري بالا سبب كاهش ميزان بار حرارتي در ساختمان مي‌‌شود. از طرفي رعايت عايق‌‌كاري حرارتي در طراحي و اجراي ساختمان‌‌ها و استفاده از مصالح مصرفي مناسب نياز به گرمايش و سرمايش را كاهش مي‌دهند و از هدر رفتن گرما و سرماي توليد شده جلوگيري به عمل مي‌‌آورد و باعث صرفه‌‌جويي قابل توجهي در مصرف انرژي مي‌‌شود. به گفته كارشناسان، اجرا و رعايت صحيح مبحث 19 و صرفه‌جويي انرژي در ساختمان موجب كاهش مصرف 20 ميليون بشكه نفت خام در سال مي‌شود و اگر اقدام جهادي در جهت اجرايي كردن مبحث 19 و صرفه‌جويي انرژي در ساختمان ايجاد نشود، به اين معني است كه انرژي هدر رفته‌اي كه صرف گرمايش و سرمايش واحدهاي مسكوني در كشور مي‌شود، بسيار است. اگر ساخت و سازها در سطح شهر در قالب مبحث 19 و صرفه‌جويي انرژي در ساختمان نظام‌مند شود مي‌توان هدررفت انرژي را در حد قابل توجهي كاهش داد. در حال حاضر در عمل ساختمان‌هايي كه ساخته مي‌شود مبحث 19 در بسياري از آنها رعايت نمي‌شود، هرچند كارشناسان بر اين اعتقادند كه شهرداري‌ها بايد صدور پايان كار را منوط به رعايت مبحث 19 كنند، اما نمي‌توان انتظار داشت كه شهرداري به تنهايي مبحث 19 و صرفه‌جويي انرژي در ساختمان را اجرايي كند، بلكه بايد ساير نهادها مثل وزارت مسكن و شهرسازي، سازمان نظام مهندسي و حتي دانشگاه‌ها در اجرايي كردن اين مبحث به يكديگر كمك كنند.

عباس اكبرپور عضو هيات‌مديره نظام مهندسي استان تهران مي‌گويد: رعايت مبحث 19 جزو الزامات است و به عنوان مبحث مقررات ملي ساختمان لازم‌الاجراست و طبق تفاهمنامه‌اي كه بين شوراي مركزي سازمان نظام مهندسي، وزارت مسكن و شهرسازي و مراجع اجرايي مربوطه از جمله وزارت نيرو عقد قرارداد شده دوره‌هايي براي آموزش و ارتقاء اطلاعات پايه مهندسين برگزار مي‌شود و كساني كه رشته‌شان تاسيسات، مكانيك و معماري است اين دوره‌ها را بايد بگذرانند تا در طراحي و اجرا اقدامات لازم را براي صرفه جويي مصرف انرژي بكار گيرند.

وي در پاسخ به اين سوال كه چرا در عمل در بسياري از ساخت و سازها مبحث 19 رعايت نمي‌شود، مي‌افزايد: در حال حاضر در عمل اجباري وجود ندارد كه سازندگان آن را رعايت كنند و كنترلي در اين زمينه وجود ندارد و براي رعايت آن مجموعه‌اي از سازمان‌ها از جمله مسكن و شهرسازي، شهرداري و نظام مهندسي بايد تمهيداتي را بينديشند تا سازندگان به رعايت اين مسائل بپردازند، مثلا اگر مبحث 19 رعايت نشده باشد از صدور پايان كار جلوگيري كنند يا تصويب نقشه‌ها بايد منوط به رعايت مبحث 19 در طراحي‌ها باشد. وي مي‌افزايد: شايد دليل جدي نگرفتن مبحث 19 اين باشد كه در كشورمان تاكنون به دليل ارزان بودن انرژي، رعايت آن جدي گرفته نشده و بيشتر روي مسائل سازه‌اي و مقاوم‌سازي در برابر زلزله توجه ‌شده و صرفه‌جويي در مصرف انرژي چندان مورد توجه نيست.

اكبرپور مي‌گويد: البته هيج‌گاه نمي‌توان تصميمي را با اجبار عملي كرد، اما الان شرايط به گونه‌اي است كه وقتي مردم مي‌بينند با واقعي شدن قيمت سوخت هزينه‌هايشان بالا خواهد رفت به لزوم اين مبحث پي خواهند برد. وي در پاسخ به اين سوال كه در ساختمان‌هاي ساخته شده چگونه مي‌توان مصرف انرژي را كاهش داد، اظهار مي‌دارد: مي‌توان پنجره‌ها را دوجداره و سه‌جداره كرد و در بخش تاسيسات، اقداماتي را انجام داد كه مصرف انرژي كاهش يابد، البته دولت هم مي‌تواند تسهيلاتي را براي اين منظور در نظر بگيرد.

سيما رادمنش
گروه اقتصاد