در اين ميان سهم شبكه 2 سيما كه شبكه‌اي براي كودكان و نوجوانان است، آثاري هستند كه با محوريت اين گروه سني ساخته شده‌اند. اما واقعيت اين است كه چند سالي است توليد فيلم و سريال براي كودكان و نوجوانان تقريبا به صفر رسيده است.

اين كمبود آنقدر خود را نشان داد تا چند هفته پيش معاون سيما همه فيلمسازان ايراني را كه در زمينه توليد فيلم و سريال براي كودكان فعال بوده‌اند را به يك جلسه دعوت كرد تا آنها را به كار دعوت كند تا به اين وسيله بتواند چرخ زنگ‌زده توليد آثار كودك و نوجوان را دوباره به كار اندازد و دوره طلايي اين آثار در تلويزيون را تكرار كند.

از نان‌آوران تا تجربه

بسياري دهه 60 را دهه طلايي تلويزيون و سينما در ساخت فيلم و سريال براي كودكان و نوجوانان مي‌دانند. دهه‌اي كه در آن فيلمسازاني مانند محمدعلي طالبي، ابراهيم فروزش، كامبوزيا پرتويي، عباس كيارستمي و... در سينما آثاري را مي‌ساختند كه بزرگ و كوچك را ترغيب مي‌كرد به سينما بروند. برخي از اين فيلمسازان هم براي تلويزيون سريال با موضوع كودكان و نوجوانان مي‌ساختند. براي نمونه محمدعلي طالبي سريال «گل پامچال» را كارگرداني كرد؛ سريالي كاملا متفاوت كه شخصيت اصلي آن دختربچه‌اي بود كه در دوران جنگ از جنوب كشور به شمال مي‌آمد. در اين سريال بازيگراني مانند داوود رشيدي و فاطمه معتمدآريا بازي مي‌كردند.

البته در اين دهه كه تلويزيون كشور ما دهه اول بعد از پيروزي انقلاب را هم پشت سر مي‌گذاشت سريال‌هايي مانند «نان‌آوران» هم از تلويزيون پخش مي‌شد كه مخاطبان زيادي داشت. اين سريال را مي‌توان اولين سريالي دانست كه در تلويزيون بعد از انقلاب با محور كودكاني ساخته شد كه با داشتن سن كم بايد در مشاغل سخت كار مي‌كردند تا مي‌توانستند يا مخارج كل زندگي را تامين كنند يا به پدر خانواده براي تامين معاش كمك كنند.

در اين سريال كودكاني به نمايش گذاشته مي‌شدند كه در كارگاه‌هاي قاليبافي يا كوره‌پزخانه‌ها مشغول به كار بودند. نان‌آوران را مي‌توان تاثيرگذارترين سريال تلويزيوني دانست كه از بچه‌هاي كار حمايت مي‌كرد. اكنون هم گاهي روزنامه‌ها از كودكان كار و رنجي كه آنها مي‌برند، سخن مي‌گويند اما تلويزيون كمتر به سراغ اين گروه مي‌رود.

شايد هنوز هم اين رسانه ‌فراگير و تاثيرگذار، اتهاماتي را كه بعد از نمايش اين سريال شنيد و ديد را فراموش نكرده است. برخي نان‌آوران را به نوعي سياه‌نمايي از سال‌هاي اوليه بعد از پيروزي انقلاب ذكر كردند.

در حالي كه اين سريال به عنوان يك اثر هنرمندانه، وظيفه خود را درباره كودكان كار انجام داد. يك سريال ديگر هم در دهه 60 از شبكه يك سيما پخش مي‌شد كه زندگي روزانه كودكاني را نشان مي‌داد كه كنار خط راه‌‌آهن زندگي مي‌كردند و تنها سرگرمي آنها پرت كردن سنگ به شيشه‌هاي قطارهايي بود كه از محله آنها عبور مي‌كردند.

اكنون روزگار عوض شده است. شرايط زندگي مردم تغيير كرده است، اما اين تغييرات به اين معنا نيست كه نه كودكان كار در كشور ما وجود دارند و نه ديگر در كنار خط كودكاني هستند كه نمي‌دانند اوقات فراغت خود را چگونه پركنند بنابراين توجه به كودكان كار مي‌تواند بخشي از داستان فيلمنامه‌هايي را تشكيل دهد كه قرار است براي كودكان تبديل به فيلم و سريال شوند.

البته چند سال پيش زماني كه رضا پورحسين، مدير شبكه 2 سيما بود، سيروس حسن‌پور سريالي با نام «تجربه» را براي اين شبكه كارگرداني كرد. سريالي كه محور آن پسر نوجواني بود كه براي تامين معاش خانواده‌اش در يك نانوايي كار مي‌كرد. حسن‌پور اين سريال را در ملاير مقابل دوربين برد تا نشان دهد همه بچه‌هاي ايران فقط بچه‌هايي نيستند كه تهران زندگي مي‌كنند.

بچه‌هايي كه در شهرستان‌ها زندگي مي‌كنند، دنيا و دغدغه‌هايشان با كودكان تهران كاملا فرق مي‌كند. بحث بر سر ارزشگذاري، خواسته‌ها و نوع زندگي اين دو گروه نيست، بلكه صحبت بر سر شرايط زندگي است كه در برخي مواقع با هم تفاوت‌هايي دارد.

سريال تجربه در زمان خود موفق شد مخاطبان زيادي را با خود همراه كند و بعد از آن سيروس حسن‌پور فيلم‌هاي «تصميم كبري» و «چوپان دروغگو» را براي شبكه 2 سيما كارگرداني كرد، اما مدت‌هاست از اين كارگردان حوزه كودك و نوجوان اثري در تلويزيون ديده نشده است.

حسن‌پور درباره غيبت طولاني خود به خبرنگار «جام‌جم» مي‌گويد: بعد از ساخت فيلم چوپان دروغگو چند فيلمنامه و طرح به شبكه2 دادم، اما واقعيت اين است كه تغيير مدام مديران در اين شبكه باعث شد تا امروز نتوانم كاري براي كودكان مقابل دوربين ببرم.

كارگردان سريال تجربه در پاسخ به اين پرسش كه اگر تلويزيون براي بچه‌ها فيلم و سريال نداشته باشد، آنها در درازمدت چه آسيبي مي‌بينند؟مي‌گويد: در ساده‌ترين اقدام، آنها به سمت تماشاي آثار بزرگسالان گرايش پيدا مي‌كنند كه اين اتفاق آسيب‌هاي زيادي به آنها وارد مي‌كند، چون معمولا در برنامه‌هاي نمايشي بزرگسالان مفاهيمي به تصوير كشيده مي‌شود كه براي بچه‌ها مناسب نيست.

حسن‌پور تنها راه برون‌رفت از وضعيتي را كه آثار نمايشي كودك و نوجوان به آن دچار شده‌اند، تغيير ديدگاه مديران ذكر مي‌كند و مي‌گويد: مديراني كه گروه‌هاي كودك و نوجوان را هدايت و برنامه‌ريزي مي‌كنند بايد نگاهي كودكانه به آثار داشته باشند و توقع نداشته باشند كه مثلا اگر فيلمي با موضوع كودكان ساخته مي‌شود براي همه گروه‌هاي سني قابل پخش باشد.

وي مي‌افزايد: البته در چند سال گذشته تغيير مدام مديران شبكه 2 سيما كه قرار است شبكه‌اي براي كودكان و نوجوانان باشد، باعث شد توليد اين‌گونه آثار كاهش چشمگيري داشته باشد.

پخش برنامه «بچه‌هاي ديروز» امكان بازبيني برنامه‌هاي كودك در دهه 60 را فراهم كرده است. در اين برنامه مي‌توان هم با «محله برو بيا» ديدار مجددي داشت و هم با «كلاه‌ قرمزي و پسرخاله».

با ديدن اين آثار مي‌توان به نتيجه رسيد كه تلويزيون سال‌هاست براي بچه‌ها برنامه‌هاي آموزشي و سرگرم‌كننده مي‌سازد؛ برنامه‌هايي كه هم آنها را شاد مي‌كند و هم اصول و آداب زندگي را به آنها ياد مي‌دهد. محله برو بيا را زنده‌ياد مسعود رسام تهيه كرده است. تهيه‌كننده و كارگرداني كه در ادامه فعاليت‌هاي خود با همكاري بيژن بيرنگ سريال‌هايي مانند «دنياي شيرين» و «دنياي شيرين دريا» را براي كودكان ساخت.

اين دو تهيه‌كننده و كارگردان براي تنوع بخشيدن به برنامه‌هاي كودك، كارگردانان جوان را نيز به همكاري دعوت كردند و مجموعه‌هاي نمايشي مانند «سيب خنده» و «قطار ابدي» را براي تلويزيون تهيه كردند. هر دوي اين برنامه‌ها را رضا عطاران كارگرداني كرد و نشان داد كه خلاقيت لازم براي ساخت برنامه‌هاي مخصوص كودكان و نوجوانان را دارد.

ساخت مجموعه «مجيد دلبندم» را مي‌توان اوج كاري عطاران دانست. راهي كه گروه بيرنگ، رسام و عطاران آغاز كردند ادامه نيافت و ساخت برنامه‌هاي شاد كه در آنها نوآوري ديده مي‌شد جايش را به برنامه‌هايي داد كه معمولا يك عروسك و مجري گرداننده آن هستند.

حالا ديگر بازيگران معروف در آثار كودك و نوجوان حضور پيدا نمي‌كنند چون براين باور هستند كه پشت فيلم‌ها و سريال‌هاي مخصوص كودكان فيلمنامه‌نويسان و كارگردانان صاحب‌نام قرار ندارند. اما واقعيت اين است همه كساني كه امروزه در حوزه كاري خود صاحب‌نام هستند روزي نقطه آغاز را تجربه كرده‌اند.

تهيه‌كننده‌اي پيدا شده و از آنها حمايت كرده و آنها توانسته‌اند فيلم يا سريالي بسازند و روانه آنتن كنند. اكنون هم بايد از جوانان حمايت شود تا آنها بتوانند كار كنند و خلاقيت خود را به نمايش بگذارند.

مجيد نوروزبيگي تهيه‌كننده سينما و تلويزيون كه امسال فيلم‌هاي كودكانه «علفزار» به كارگرداني محمدعلي طالبي و «تك‌خال» به كارگرداني مهرداد خوشبخت را براي سيمافيلم تهيه كرده و با اين فيلم‌ها در جشنواره فيلم فجر هم حضور خواهد داشت و فيلم سينمايي «خاله سوسكه» را هم در حال اكران در سينماها دارد توجه به كارهاي مخصوص كودكان را يك ضرورت براي تلويزيون ذكر مي‌كند و درباره حضور كارگردانان جوان در توليد اين‌گونه كارها مي‌گويد: كارگردانان جوان كاملا با دنياي امروزي كودكان آشنا هستند. به همين دليل مي‌توانند آثاري تاثيرگذار توليد كنند.

وي مي‌افزايد: نبايد براي توليد آثار خوب براي كودكان و نوجوانان فقط چشم به پيشكسوتان و كارگردانان قديمي دوخت، چون آنها با دنياي كودكان امروز فاصله دارند. مثلا آنها اصلا با بازي‌هاي رايانه‌اي ميانه‌اي ندارند و ابزاري مانند گيم‌نت را نمي‌شناسند به همين دليل نمي‌توانند آثاري بسازند كه با كودكان ارتباط برقرار كنند.

اما كارگردانان جوان كاملا اين دنيا را مي‌شناسند و زبان ارتباط برقرار كردن با مخاطب خود را مي‌شناسند، به همين دليل بايد از آنها حمايت كرد تا آثار خود را بسازند. اين حمايت باعث مي‌شود تنوع و خلاقيت در آثار مخصوص كودكان جريان يابد.

به اعتقاد بسياري از تهيه‌كنندگان و كارشناسان سينمايي در دهه 60 ، سينماي كودك راهي بود تا كارگردانان جوان به سينماي حرفه‌اي برسند و فيلم‌هايي براي مخاطب بزرگسال بسازند.

آيا با ورود كارگردانان جوان به سينما و تلويزيون كودك و نوجوان اين اتفاق بار ديگر تكرار نمي‌شود؟ نوروزبيگي در پاسخ به اين پرسش مي‌گويد: خير. اين اتفاق در شرايط كنوني تكرار نمي‌شود و كارگرداناني كه به فيلمسازي براي كودكان روي مي‌آورند به كار خود ادامه مي‌دهند، چون اين شاخه بسيار وسيع شده است و آنها مي‌توانند تجربيات زيادي در اين بخش داشته باشند. از طرفي آنها واقعا به كودك و دنياي او علاقه‌مند هستند و براحتي اين دنيا را با دنياي بزرگسالان عوض نمي‌كنند.

چند سالي است مديران تلويزيون تلاش مي‌كنند شبكه2 را به شبكه‌اي براي كودكان و نوجوانان تبديل كنند. اما شبكه اختصاصي براي كودكان خوراك زيادي مي‌خواهد. اين خوراك، هم مي‌تواند ايراني باشد و هم خارجي. برخي دست‌اندركاران تلويزيون بر اين باور هستند كه لزوما همه برنامه‌هاي آنتن تلويزيون را نبايد توليدات داخلي تامين كنند. شبكه‌هاي تلويزيون دنيا برنامه‌هاي مناسبي براي اين گروه سني دارند كه مي‌توانند بخشي از آنتن شبكه كودك و نوجوان را پركنند.

تامين برنامه براي يك شبكه اختصاصي كار دشواري است، اما تحمل دشواري‌ها و عبور از نقطه آغاز براي حفظ اين شبكه لازم است. عليرضا سبط احمدي كه سريال «نامه‌هاي بالدار» را براي نوروز شبكه 2 تهيه مي‌كند بر اين باور است كه كودكان آينده‌سازان ايران هستند، بنابراين بايد حتما براي آنها بيشتر هزينه و برنامه‌ريزي كرد.

وي درباره ضرورت برنامه‌سازي براي كودكان مي‌گويد: دنياي امروز، دنياي تلويزيون و ارتباطات است. حالا تلويزيون در همه خانه‌ها روشن است بنابراين ما بايد از اين امكان نهايت استفاده را بكنيم و روي انديشه و فكر كودكان كار كنيم و وقت آنها را با برنامه‌هايي كه مناسب‌شان است پركنيم، چون اگر از اين مساله غافل شويم رسانه‌هاي ديگر بسرعت جايگزين مي‌شوند.

سبط احمدي، داشتن يك شبكه اختصاصي براي كودكان را يك برگ برنده مي‌داند و مي‌گويد: بايد شبكه 2 را براي كودكان حفظ كنيم و بتدريج برنامه‌هاي اين شبكه را فقط به اين گروه سني اختصاص دهيم. دراين‌صورت بچه‌ها احساس خوبي پيدا مي‌كنند، چون يك شبكه را فقط براي خود مي‌دانند.

تهيه‌كننده فيلم زماني براي دوست‌داشتن در پاسخ به اين پرسش كه اگر توليدات فيلم و سريال براي كودكان به شكل جدي پيگيري شود اين حوزه با كمبود نيروي انساني مواجه نخواهد شد، مي‌گويد: خير اگر مديران تلويزيون به تهيه‌كنندگان و كارگردانان اعتماد كنند و اجازه بدهند كه جوانان هم وارد عرصه كارگرداني شوند شبكه كودك هيچ‌گاه با كمبود نيروي انساني روبه‌رو نمي‌شود.

اتاق فكر كودكان و نوجوانان در تلويزيون تشكيل شده است. شبكه 2 سيما براي بچه‌ها برنامه‌هاي زيادي تدارك ديده است و چنين پيش‌بيني مي‌شود كه به مرور ساخته و پخش شوند. نكته مهم اما اين است كه مديران تلويزيون و مسوولاني كه بودجه‌هاي فرهنگي، هنري و صدا و سيما را تامين مي‌كنند به ضرورت برنامه‌سازي براي كودكان واقف شوند و آن را جدي بگيرند.