زماني كه اداره تئاتر رسما شروع به فعاليت كرد، قرار شد نمايشنامه‌اي به نام «وظيفه پزشك» اثر پير اندللو به كارگرداني علي نصيريان روي صحنه برود. در اين متن نقش زن مسني وجود داشت. از طرفي هنرپيشه‌ها و بازيگرهاي زن اداره تئاتر همه جوان بودند و متاسفانه هيچ كدام حاضر به ايفاي اين نقش نشدند. بنابراين يافتن خانم مسني كه مناسب اين نقش باشد تبديل به يك دردسر شد كه البته نصيريان با يك ابتكار نقش مادر (زن مسن) را تبديل به نقش پدر (مرد مسن) كرد، بعد هم دنبال شخصي مي‌گشت كه اين نقش را به او محول كند. شنگله از من خواست خودم را آزمايش كنم و من با اين كه جوان بودم با اشتياق نقش پدر را قبول و آن را بازي كردم. مرا گريم كردند، پير و پدر شدم. اين اولين كار صحنه‌اي من پس از استخدام در اين اداره بود. ضمن تمرين اين اثر، نمايشي نيز به كارگرداني عباس جوانمرد به نام «افعي طلايي» نوشته نصيريان‌ براي پخش از تلويزيون تهران آماده مي‌شد. به پيشنهاد جوانمرد در آن نيز بازي كردم و اين ‌بار هم در نقش يك پيرمرد ظاهر شدم. در اين كار يك فلاش‌بك وجود داشت. از اين قرار كه پيرمردي به دست قداره‌بند و زورگويي كشته مي‌شود. نقش پيرمرد به من محول شد. هيچ صحبت و كلامي هم در كار نبود، فقط گرفتن حس و بازي بدون كلام. با اين كه بازي حسي و بدون كلام، سخت‌تر از بازي با كلام است، آن هم در اولين تجربه‌هاي بازيگر، اما ظاهرا موفق بودم و خيلي خوب از عهده آن برآمدم. به هر حال اين دو نمايش اولين كارهاي من بود و با آنها به‌طور جدي وارد كار تئاتر شدم.

البته من در فيلم‌هايي هم بازي كرده‌ام كه پدر يا پدربزرگ نبودم، مثل فيلم‌هاي طلوع، شازده احتجاب، نفرين و چشمه، اما گويا اين پدر و پدربزرگ بودن من، بيشتر به چشم مردم آمده و ديده شده است. در همين سريال هزاردستان، رضا تفنگچي يا رضا خوشنويس جواني است كه هنوز پدر هم نشده يا در سريال عشق گمشده با اين كه نقش پدر را داشتم، اما باز شخصيت خاصي بود. واقعا اين طور نبوده كه هميشه در نقش پدر يا پيرمرد بازي كرده باشم. درست است كه اولين كارم در اين عرصه با نقش يك پيرمرد كليد خورد و بعد هم گاهي در اين نقش ظاهر مي‌شدم، اما هميشه اين‌طور نبوده و لابه‌لاي چنين نقشي، نقش‌هاي ديگر هم زياد داشتم، اما همان‌طور كه گفتم شايد به چشم مردم نيامده و به آن توجه نكردند يا نخواستند قبول كنند.

شايد علتش اين باشد كه در سناريوها نقش پدربزرگي كه امثال من بتوانند بازي كنند يا خيلي كم است يا اصلا وجود ندارد. البته اين هم صددرصدي نيست، يعني الان هم گاهي در چنين نقشي ظاهر مي‌شوم؛ مثلا الان در فيلم «سيزده 59» نقش يك پروفسور را بازي مي‌كنم كه مرد مسني است. اين پروفسور به جواني علاقه پيدا مي‌كند و او را همچون نوه خود مي‌داند. منظورم اين است كه در فيلم هم چنين نقش و حس و حال و نقش پدربزرگي وجود دارد. در همين سريال تبريز مه آلود آقاي وزيري هم كه فعلا در حال بازي در آن هستم، نقش عيسي قائم‌مقام را بازي مي‌كنم كه پدر ابوالقاسم فراهاني و مرد پيري است. آنقدر پير كه آقاي محمد مطيع نقش پسر مرا بازي مي‌كند.

بله. در سينما كمتر به ايفاي نقش مي‌پردازم.

بله، من هم با نظر شما موافقم و اين را قبول دارم، اما نمي‌دانم علت اين امر، نگاه نادرست نويسنده‌هاي امروزي به پدربزرگ و مادربزرگ است يا چنين پيرهاي روحاني و دوست‌داشتني را اصلا به خاطر ندارند. نمي‌دانم چرا همان‌طور كه شما گفتيد اين رابطه زيبا الان توي فيلم‌ها ديده نمي‌شود. سال 64 من نقش پدربزرگي را بازي كردم كه رابطه خوب و زيبايي با نوه‌اش داشت، اما الان چنين رابطه‌هايي در فيلم‌هاي ما ديده نمي‌شوند. شايد بايد علت و چرايي آن را از روان‌شناسان و جامعه‌شناسان پرسيد.

يا نويسنده فيلمنامه عشق را نمي‌شناسد يا آن را خوب مي‌شناسد، اما تهيه‌كننده از او مي‌خواهد كه آن را طوري بنويسد كه او دلش مي‌خواهد، يعني طوري كه به ظاهر گيراتر باشد كه البته من اين را قبول ندارم و مي‌گويم يك اثر هنري، تماشاگر را جذب مي‌كند البته اگر هنري باشد. ممكن است يك برنامه غيرهنري باشد، اما افراد زيادي براي ديدنش صف بكشند. اين ملاك خوب بودن آن اثر يا فيلم نيست، چون اصلا كميت يعني تعداد افرادي كه آن اثر را تماشا مي‌كنند و ملاك نيست.

اگر در يك اثر هنري اين 4 نكته مستتر بود مي‌توان آن را اثري خوب و باكيفيت دانست: قابل فهم براي اكثريت متوسط از لحاظ شعور باشد، ايده و فلسفه جديدي را ارائه بدهد، مبتذل نباشد و در نهايت اميدواركننده باشد. به عبارت ديگر و در مفهومي كلي‌تر، هنر اولا بايد انسان را به فكر وادار كند و ثانيا انسان را به حقيقت برساند. من به اين اعتقاد دارم و مي‌گويم اگر يك اثر انسان را به اين دو نرساند، يك اثر هنري نيست و اين را هم از بزرگان ادب كشورمان ياد گرفته‌ام كه انسان‌هاي برجسته‌اي در سطح جهان هستند. به اين بيت حضرت حافظ توجه كنيد: من كه ملول گشتمي از نفس فرشتگان / قال و مقال عالمي مي‌كشم از براي تو... حقيقت اين است! اين شعر آدم را به فكر وامي‌دارد و حقيقت را به او نشان مي‌دهد... براي تو... اين تو كيست؟ حافظ مي‌گويد براي تو درد مي‌كشم، اي عزيز من! براي تو كه عاشقت هستم. حافظ در اين بيت دست مي‌گذارد روي حقيقت. اين يك اثر هنري است! اگر ما آثار بزرگان ادب را خوانده باشيم عشق را مي‌شناسيم، اما نمي‌خوانيم و به گفته و آموزه آنها توجهي نداريم. آيا كسي كه اسيد مي‌پاشد روي صورت دختري و او را براي هميشه نابود مي‌كند واقعا عاشق است؟! نه، اين تنها يك هوس است. عاشق، سلامت معشوق را مي‌خواهد، پيروزي او را مي‌خواهد، نه اين كه اسيد بپاشد توي صورتش و نابودش كند. اين عشق نيست. به قول مولانا: عاشقي نيست شدن باشد از هستي خود / همچو شمع از شرر عشق گدازان بودن/ عشق دردي است كه هم درد بود دايه او/ با چنين درد نشايد پي درمان بودن.

ببينيد خيلي‌ها هستند كه در كار و حرفه خودشان موفقند، ولي اين ربطي به هنر ندارد. يك نفر فرزند، خواهرزاده يا آشناي من است، ولي استعدادي در زمينه كارهاي هنري ندارد و من تنها به اين خاطر كه موقعيتي در سينما دارم، بخواهم او را به زور بياورم و وارد اين معركه كنم، اين درست نيست و من اين را قبول ندارم. ما جوان‌هاي زيادي داريم كه تحصيلكرده رشته سينما و تئاترند، درس خوانده‌اند و زحمت كشيده‌اند يا ميانسالان و كهنسالان هنرمندي كه بيكارند، اما يكباره مي‌بينيم كه يك آقاي كارگرداني در جايي بيرون از استوديو، آقا يا خانمي را ديده و هوس كرده او را بياورد جلوي دوربين. با اين اوضاع بايد در همه دانشگاه‌ها و تئاترها را بست. اگر همه هنرمند، نقاش و بازيگرند، ديگر به اينها احتياجي نداريم. براي شاعر شدن، نقاش شدن و هنرمند شدن علاوه بر آن سعي و تلاش و تحصيل، استعداد هم نياز هست، اما به اين استعداد هم توجهي نداريم و فقط به خاطر مسائلي كه نمي‌خواهم عنوان كنم عده‌اي را مي‌آوريم جلوي دوربين.

مردم گناهي ندارند، گناه را ما مي‌كنيم كه اثر ضعيفي ارائه مي‌دهيم. همين حاكم بودن رابطه كه گفتم، كار را به اينجا كشانيده است. وقتي شما كارهاي خيلي ساده را ببينيد و بشنويد به آن عادت مي‌كنيد. الان كار ساده ديدن و شنيدن عادت مردم شده. موسيقي هم همين‌طور است؛ يك شعر ضعيف، يك خواننده ضعيف و يك آهنگ ضعيف كه نتيجه‌اش مي‌شود يك كار ضعيف. حالا ممكن است يك فيلم كمدي روي پرده سينما بگذاريم كه هيچ ارزش هنري ندارد ولي تعداد زيادي بروند تماشايش كنند و فروش خوبي پيدا كند. چرا؟ چون تماشاگر اين ‌طور فكر مي‌كند كه: بيكار توي خانه نشسته‌ايم كه چه، برويم اين فيلم را ببينيم و كمي بخنديم. منظورم اين است كه براي خنديدن و سرگرمي مي‌روند! من نمي‌خواهم بگويم كار كمدي نكنيم، اما يك اثر هنري چه كمدي، چه درام و تراژدي بايد انسان را تحت تاثير قرار بدهد. ولي چنين كمدي‌اي يك اثر هنري نيست بلكه اثر بي‌ربطي است كه اگر معركه‌گيري اسمش را بگذاريم، برايش مناسب‌تر است. يك اثر كمدي غيرهنري درست مثل اين است كه يكي از اعضاي خانواده ادا در بياورد و بقيه را بخنداند، اين كه هنر نيست. بنده يك وقت مطلبي را از عزيزي كه برايش احترام هم قائلم خواندم كه گفته بود من نمي‌خواهم تماشاچي را تحت تاثير قرار بدهم. تماشاچي مي‌تواند توي سالن بنشيند و تخمه بخورد (شايد حرف هم بزند) و آن فيلم يا نمايشنامه را هم تماشا كند، اما من مي‌گويم مگر تماشاچي رفته سيرك يا يكي معركه گرفته و او تماشا مي‌كند كه هر كاري دلش خواست انجام بدهد. براي ديدن يك اثر هنري بايد سكوت و تامل كرد و تحت تاثير قرار گرفت؛ اگر تماشاگر از يك اثر تاثير نپذيرد، تقصير هنرمند و سازنده آن اثر است كه به وظيفه‌اش عمل نكرده.

من به شما قول مي‌دهم اگر فيلمي باارزش باشد، فروش هم مي‌كند. اين كه ما بياييم يك فيلم بي‌ارزش و سطح پايين بسازيم و بعد از آن دفاع هم بكنيم كه درست نيست. ما چون دنبال حقيقت نيستيم، وقتي كار اشتباهي انجام مي‌دهيم، نمي‌گوييم اشتباه كرديم برعكس از آن دفاع هم مي‌كنيم.

متاسفانه سينماي كنوني ما در دست تهيه‌كنندگاني است كه بيشتر ترجيح مي‌دهند از بازيگران خوش‌چهره و جوان استفاده كنند، چرا كه برگشت سرمايه براي آنها از هر چيز مهم‌تر است. به هر حال اين گيشه است كه هنر را تسخير كرده است. باور كنيد خيلي از بازيگرها پيش من گلايه و درددل مي‌كنند كه فرضا من مجبور شدم اين كار را قبول كنم. 8 تا سناريو به من دادند و من ديدم بين اينها باز اين يكي بهتر است، خوب نيست ولي چون مجبورم بايد يكي را انتخاب كنم. خب حق هم دارند از كجا بياورند و زندگي كنند، پول هم ندارند كه بروند و حداقل يك دكان باز كنند. سناريوي خوب هم بهشان پيشنهاد نشده؛ اصلا سناريوهاي خوب مال بازيگران جوان خوش‌تيپ و خوش‌چهره است. اگر خيلي از هنرمندان بزرگ را در جايي و نقشي مي‌بينيد كه بسيار كوچك‌تر از حد و اندازه آنهاست علتش همين است. بنده خودم هم گرفتار اين مشكل هستم. باور كنيد از خدا مي‌خواستم يك پولي داشتم و مي‌رفتم يك دكه باز مي‌كردم و بيشتر از اين توي اين عرصه نمي‌ماندم، اما پولش را ندارم. الان اگر شما منزل ما بياييد، 10 تا سناريو به شما نشان مي‌دهم كه خواندم و ديدم فايده‌اي ندارد، ولي بالاخره چي؟! اين طور كه نمي‌شود، بايد يازدهمي را قبول كنم وگرنه از كجا بياورم و زندگي كنم. ديگران هم همين‌طورند.

ببينيد، ما هنرمندان وظيفه سنگيني به عهده داريم. بايد مطالعه كنيم، با آدم‌هاي مختلف روبه‌رو شويم، براي نوشتن يك سناريو همه اقشار جامعه را در سراسر كشور بشناسيم و با فرهنگ همه مردم در شهرهاي مختلف و روستاها آشنا شويم، كتاب بخوانيم، تاريخ، جامعه‌شناسي و روان‌شناسي بخوانيم و بدانيم. اين اطلاعات كه در يك نفر جمع شود، مي‌شود علي حاتمي، ناصر تقوايي، مسعود كيميايي، بهرام بيضايي و بهمن فرمان‌آرا، يعني ماندگار مي‌شود. اينها زحمت كشيدند كه به اينجا رسيدند. البته كارگردان‌هاي جواني هم داريم كه خوش درخشيدند مثل حاتمي‌كيا كه كارگردان جوان برجسته‌اي است. ما احتياج به هنرمنداني داريم كه خودشان را متعهد بدانند.

پيشكسوت فقط آن كسي نيست كه از نظر سني از شما بزرگ‌تر و سابقه‌اش در كار از شما بيشتر باشد. پيشكسوت بايد از نظر اخلاقي هم پيشكسوت باشد. ممكن است يك نفر سابقه‌اش از من بيشتر باشد ولي اخلاق نداشته باشد. اين پيشكسوت نيست. پيشكسوت واقعي پيشكسوتي است كه اخلاق دارد و رفتارش درست است. اين طور نيست كه ما بگوييم چون سن‌مان از شما جوان‌ها بيشتر است، پس شما بايد احترام ما را نگه داريد. نه، احترام ما دست خودمان است. مثلا آقاي سمندريان يك پيشكسوت واقعي است. اولا معلم خود بنده بوده و ثانيا معلم خيلي‌ها، شايد 98 درصد بازيگران تئاتر شاگرد ايشان بودند. سمندريان نظير ندارد، خيلي بزرگ است و من تا آخر عمر براي ايشان احترام ويژه‌اي قائلم و دست اين معلم بزرگ را از دور مي‌بوسم. به او هم نمي‌گويم استاد چون ايشان يك هنرمند است، چون استادي كنار او كم مي‌آورد. درجه هنري‌اش بالاتر از استادي‌اش است. شما هيچ وقت به سعدي و حافظ مي‌گوييد استاد سعدي يا استاد حافظ ؟!

به نظر من پيشكسوتان عرصه هنر، با انتقال تجربيات خود به جوانان، مي‌توانند تاثير بسزايي در بهبود وضعيت سينما داشته باشند و شايد همين امر بتواند وضعيت سينما را به كلي تغيير دهد.

نه اصلا، ما كه عاشق تئاتريم. آخرين بازي من مربوط به 11 ـ 10 سال پيش است كه در نمايش «شب روي سنگفرش خيس» نوشته اكبر رادي و به كارگرداني هادي مرزبان بازي كردم. البته 2 سال بعد از آن هم در اصفهان در نمايش مير عشق به كارگرداني هادي مرزبان بازي كردم. من هيچ مشكلي با تئاتر ندارم بلكه عاشق آن هستم. مطمئنا اگر با اجراي اين نمايش موافقت كنند و عمري باشد حتما در آن بازي خواهم كرد.

اينها درددل‌هاي من بود. شايد عده‌اي هم از اين حرف‌هاي من ناراحت بشوند ولي من يك وظيفه‌اي در جامعه دارم و در قبال مردم ايران كه ولي نعمت من هستند متعهد و مسوول هستم و بايد هر كاري از دستم بر مي‌آيد در اين زمينه انجام بدهم ولو با گفتن برخي حقايق كه به مذاق بعضي هم خوش نيايد. اما گفتن و دانستن اولين قدم در جهت رفع اوضاع و بهبود شرايط است.